आज लोकांना एक प्रश्न पडतो कि कोण आहेत दि.बा. पाटील ? आणि त्यांच नाव नवी मुंबई विमानतळाला का दिले गेले आहे? त्यांचं नाव नवी मुंबई विमानतळाला द्यावं यासाठी BJP वंचित बहुजन आघाडी, काँग्रेस, राष्ट्रवादी या सारख्या अनेक पक्षांनी पाठिंबा का दिला आहे? असे काय कार्य आहे दिबा पाटील यांचे ? चला तर आज आपण महाराष्ट्रातील त्या व्यक्ती बद्दल माहिती मिळवू ज्यांनी शून्यातून विश्व् निर्माण केलं आणि आज ते एक सामाजिक राजकीय नेते तसेच भूमिपुत्रांचा जीव बनले आहे.
कोणत्याही प्रदेशाच्या इतिहासात असे काही नेते असतात जे फक्त राजकीय व्यक्ती म्हणून नव्हे, तर लोकांच्या जिवंत आवाजाचे प्रतीक बनतात. दि. बा. पाटील, म्हणजेच दिनकर बाळू पाटील(Dinkar Balu Patil), हे असेच एक व्यक्तिमत्त्व होतं ज्यांनी आगरी-कोळी, शेतकरी आणि भूमिपुत्र समाजाच्या हक्कासाठी संपूर्ण आयुष्य समर्पित केलं. ज्यांना नवी मुंबईचे शिल्पकारही म्हणतात. त्यांचं नेतृत्व, विचार आणि संघर्ष आजही लाखो लोकांसाठी प्रेरणास्थान आहेत. हे एक प्रतिष्ठित महाराष्ट्रातील शेतकरी-कामगार पक्षाचे (Peasants and Workers Party of India) नेते, सामाजिक कार्यकर्ते व राजकारणी होते. त्यांनी फक्त आगरी-कोळी समाजासाठीच नाहीतर समाजातील वंचित दलित आदिवासीसाठी विशेष काम केले आहे.
जन्म आणि समाजिक पार्श्वभूमी
दि. बा. पाटील यांचा जन्म १३ जानेवारी १९२६ रोजी जासई गाव, रायगड जिल्हा येथे झाला. ते आगरी-कोळी समाजात जन्मले, जे पारंपरिक शेतकरी व मच्छीमार समाज आहे. त्यांनी आपले शिक्षण पुण्यात पूर्ण केले आणि न्यायशास्त्रात (LLB) पदवी घेत वकिली सुरू केली.
शैक्षणिकतेसह सामाजिक जाणिवेने युक्त असलेल्या या तरुणाने राजकारणाकडे वळण्याचा निर्णय घेतला. पण त्यांचे राजकारण हे निव्वळ सत्ता मिळवण्यापुरते नव्हते – ते लोककल्याणाच्या संघर्षातून जन्मले होते.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आणि दि.बा. पाटील यांची ऐतिहासिक भेट.
(दिबा पाटील आणि बाबासाहेब आंबेडकर यांच्यातील एक प्रेरणादायी कथा)
साल 1947… देश स्वतंत्र होण्याच्या उंबरठ्यावर उभा होता. पण समाजाच्या तळागाळात राहणाऱ्या लाखो लोकांसाठी स्वातंत्र्य अजूनही स्वप्नच होतं.
पनवेलच्या जासई गावातला एक तरुण, दिनकर बाळू पाटील, जो पुढे “दिबा पाटील” म्हणून ओळखला जाणार होता, मुंबईच्या लॉ कॉलेजमध्ये शिक्षण घेत होता. पण त्याच्या मनात काहीतरी खदखदत होतं – आपल्या समाजावर होणारं अन्याय, शोषण, आणि भूमिपुत्रांच्या जमिनी हिरावण्याचा सुरू असलेला डाव.
एक दिवस, तो ठरवतो – “या प्रश्नांची उत्तरं कुठून मिळतील?”
उत्तर एकच – “बाबासाहेब आंबेडकर”!
राजगृहची पायरी
तो मुंबईतल्या “राजगृह” या बाबासाहेबांच्या निवासस्थानी पोहोचतो. मनात भीती, आदर, आणि आशा.
बाबासाहेब समोर येतात. तेजस्वी डोळे, गंभीर चेहरा, पण आत खोल प्रेम.
२०-२१ वर्षाचा दिनकर नावाचा विद्यार्थी लाजत, घाबरत बोलतो –
“बाबासाहेब, आमच्या कोळी-आगरी लोकांची जमीन सरकार घेतंय… आम्हाला काहीच विचारत नाही. आमचा आवाज कोणी ऐकत नाही!“
बाबासाहेब शांतपणे ऐकतात. मग म्हणतात:
“दिबा, केवळ तुझीच नाही, ही साऱ्या शोषितांची कहाणी आहे. पण लक्षात ठेव – अधिकार मागून मिळत नाहीत, ते लढून घ्यावे लागतात.“
“शिका, संघटित व्हा आणि संघर्ष करा – हीच खरी दिशा आहे. तू शिक्षित आहेस, तुझा आवाज हा समाजाचा आवाज बनाव.“
ही भेट दिबा पाटलांच्या जीवनाचा वळणबिंदू ठरली. त्यांनी ठरवलं – “आता माझा लढा माझ्या लोकांसाठी असेल, शेवटच्या श्वासापर्यंत.”
🔥 ज्या क्षणी इतिहास घडतो
तो क्षण छोटा होता, पण तो एक युग परिवर्तनाचा क्षण होता.
त्या भेटीनंतर दिबा पाटील परत मागे वळून पाहिले नाहीत.
- त्यांनी पनवेल, उरण, रायगड परिसरात हजारो शेतकऱ्यांना संघटित केलं
- नव्या नवी मुंबई प्रकल्पात जमीन गेलेल्या भूमिपुत्रांसाठी प्राणपणाने लढले
- पोलिस गोळीबारात शेतकरी शहीद झाले, पण आंदोलन थांबवलं नाही
पुढ़े दिबा यांनी आपले पूर्ण आयुष्य हे सामाजिक कार्यात वाहून नेले. त्यांनी शेतकऱ्यांसाठी अनेक आंदोलनन केले. आगरी कोळी समाजाला आपल्या जमिनी हक्क मिळण्यासाठी त्यांचेच योगदान आहे.
दि. बा. पाटील आणि संयुक्त महाराष्ट्र आंदोलन – एक वर्षाचा तुरुंगवास
दि. बा. पाटील हे संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीचे एक महत्त्वाचे नेतृत्व होते. त्यांनी कोकण, ठाणे आणि रायगड परिसरातील शेतकरी, कोळी-आगरी समाजाला एकत्र करून “मुंबईसह महाराष्ट्र” या मागणीला ताकद दिली. त्यांनी मराठी अस्मिता आणि स्थानिक लोकांच्या हक्कासाठी संघर्ष केला. आंदोलनादरम्यान त्यांना अटकही झाली, पण ते झुकले नाहीत. त्यांच्या नेतृत्वामुळे पश्चिम महाराष्ट्रात जनजागृती झाली आणि त्यांनी सत्याग्रह, शांततेच्या मार्गाने चळवळीला बळ दिलं. संयुक्त महाराष्ट्र निर्माणात दि. बा. पाटील यांचे योगदान प्रेरणादायी ठरले आहे.
राजकीय जीवनाची सुरुवात
दि. बा. पाटील यांची राजकीय कारकीर्द १९५७ साली सुरू झाली, जेव्हा ते पनवेल विधानसभेतून आमदार म्हणून निवडून आले. पुढे ते सातत्याने निवडून येत राहिले आणि १९७२–७७ या काळात विधानसभेचे विरोधी पक्षनेते देखील झाले. नंतर त्यांनी लोकसभेचा मार्ग धरला आणि १९७७ व १९८० साली खासदार म्हणून दिल्लीतील संसदेत पोहोचले.
नव्या नवी मुंबई प्रकल्पातील संघर्ष
सत्तरच्या दशकात सरकारने नवी मुंबई शहर बसवण्यासाठी रायगड आणि ठाणे जिल्ह्यांतील हजारो हेक्टर जमीन अधिग्रहित करण्यास सुरुवात केली. या जमिनीवर कोळी, आगरी, आदिवासी, आणि शेतकरी पिढ्यानपिढ्या राहत होते.
सरकारच्या धोरणांमध्ये पुनर्वसन, रोजगार किंवा योग्य मोबदल्याची कोणतीही हमी नव्हती. दिबा पाटील यांनी हे अन्यायकारक धोरण उघडं केलं आणि भू-विकास संघर्ष समिती स्थापन केली.
१९८४ मध्ये एका शांत आंदोलनात पोलिसांनी गोळीबार केला, ज्यात ५ शेतकरी शहीद झाले. पण दिबा पाटील मागे हटले नाहीत. हा प्रसंग महाराष्ट्राच्या सामाजिक संघर्षाच्या इतिहासातील एक काळा अध्याय आहे, पण त्यातून नवी दिशा मिळाली – भूमिपुत्रांच्या संघर्षाला मान्यता.
नेतृत्त्व आणि कार्यशैली
दि. बा. पाटील यांचं नेतृत्व हे अत्यंत मृदू भाषेचं, पण ठाम विचारांचं होतं. त्यांनी कधीही हिंसाचाराला प्रोत्साहन दिलं नाही. ते म्हणायचे –
“आपण भूमिपुत्र आहोत, आपले हक्क आपणच जपले पाहिजेत. पण ते न्यायाच्या मार्गाने.”
ते केवळ शेतकऱ्यांचेच नव्हे, तर दलित, बहुजन, मच्छीमार, शोषित वर्गाचे प्रतिनिधी होते. त्यांनी कोणताही समाज, कोणताही धर्म वेगळा मानला नाही.
भ्रष्टाचाराचा एकही डाग नाही असा नेता.
समाजासाठी झोकून देणारे
- त्यांनी कधीही स्वतःसाठी पद, पैसा किंवा सत्ता मागितली नाही.
- भूमिपुत्रांचे प्रश्न असोत, किंवा शेतकऱ्यांचे – त्यांनी नेहमी लोकांचे प्रश्न स्वतःचे मानले.
सत्ता असो वा विरोध – भूमिकेत प्रामाणिकपणा
- विधानसभेचे विरोधी पक्षनेते असतानाही त्यांनी कधीही वैयक्तिक आरोप, खालच्या पातळीची टीका केली नाही.
- दोन वेळा खासदार राहूनसुद्धा एकही भ्रष्टाचार, घोटाळा, जमीन वाटप वा पैशांची लाचखोरीचा आरोप त्यांच्या नावावर नाही.
लोकांच्या मनातली जागा
“दिबा पाटील यांच्याकडे पद नव्हतं, पण लोकांचा विश्वास होता.
ते आमदार-खासदार कमी, आणि लोकांचे माणूस जास्त होते.“
आजच्या काळात उदाहरण
आजही जेव्हा लोक “स्वच्छ राजकारण” या शब्दाचा अर्थ शोधतात, तेव्हा दि. बा. पाटील यांचं नाव आदराने घेतलं जातं.
DB पाटील आंतरराष्ट्रीय विमानतळ – एका संघर्षाचा सन्मान
२०२१ साली राज्य सरकारने नवी मुंबई आंतरराष्ट्रीय विमानतळाला “DB पाटील आंतरराष्ट्रीय विमानतळ” असे नाव दिल्याची घोषणा केली. हा निर्णय फक्त एका व्यक्तीच्या स्मृतीला दिलेला सन्मान नव्हता, तर त्या लाखो भूमिपुत्रांच्या संघर्षाला दिलेला न्याय होता.
सामाजिक वारसा आणि प्रेरणा
दि. बा. पाटील हे आजही नव्या पिढीतील नेत्यांसाठी आदर्श आहेत.
- त्यांनी दाखवलेला मार्ग म्हणजे संघर्षातून समृद्धीकडे
- त्यांनी उभारलेले आंदोलन म्हणजे शांततेतून सामाजिक बदलाकडे
निष्कर्ष
दि. बा. पाटील हे नाव केवळ एका नेत्याचं नव्हे, तर संघर्ष, नीतिमत्ता आणि भूमिपुत्रांच्या हक्कांचं प्रतीक आहे. दिबा पाटील यांच्या अंगी असलेले सामाजिक गुण आजच्या आगरी-कोळी समाजातील मुलांनी आपल्या अंगी उतरावे.
आज जेव्हा नवी मुंबई विमानतळावर “DB पाटील” हे नाव झळकतं, तेव्हा ते फक्त एका माणसाचं नाही, तर संपूर्ण समाजाच्या आत्मसन्मानाचं नाव आहे.
👉 पोस्ट आवडल्यास शेअर करा आणि त्यांच्या स्मृतीला अभिवादन करा. 🙏
